Efekt snobizmu został sformułowany po raz pierwszy przez amerykańskiego ekonomistę Harveya Leibensteina. Efekt snoba często nazywany jest także paradoksem snobizmu i określa się nim taką sytuację ekonomiczną, w której niektórzy konsumenci postanawiają o zaniechaniu nabywania jakiegoś produktu lub usługi tylko dlatego, że jest ona nabywana przez większość społeczeństwa.
Przyczyny społeczne i ekonomiczne paradoksu snoba
W przypadku paradoksu snobizmu krzywa popytu jest położna inaczej od standardowej. Jeśli zjawisko to występuje, krzywa popytu znajduje się poniżej krzywej popytu dla statystycznego konsumenta, charakteryzuje się także mocniejszą tendencją spadkową. Zjawisko snobizmu zaczęło przybierać na sile z początkiem XXI wieku. Z roku na rok zwiększa się liczba gospodarstw domowych osiągających zarobki powyżej przeciętnej. Zwiększenie możliwości portfela konsumentów spowodowało powstanie grupy nabywców których jednym z celów jest posiadanie dóbr uważanych przez innych za prestiżowe. Tacy konsumenci rezygnują z dokonywania dotychczasowych zakupów (nabywanych przez pozostałą część) i często zastępowaniu ich dobrami z wyższej póki, nierzadko prestiżowymi.
Efekt snobizmu ma swój wydźwięk także w motywach socjologicznych i psychologicznych. Nabywanie prestiżowych dóbr powoduje, że poczucie własnej wartości konsumenta podnosi się. Ludzie zawsze dążyli do nabywania coraz droższych dóbr i coraz lepszej jakości, niejako są one postrzegane jako produkty luksusowe i wyznaczające przynależność do określonej klasy społecznej. Przynależność do określonej (docelowo wyższej) klasy społecznej określa m.in. posiadanie przedmiotów oraz korzystanie z usług których nie jest w stanie nabyć przeciętny człowiek. Możliwość przeznaczenia chociażby części swojego budżetu na dobra z wyższej póki powoduje że dana osoba czuje się dowartościowana. Jednocześnie sprawia wrażenie człowieka obytego oraz inteligentnego – bardzo często na pokaz, mimo to może być podziwiany i szanowany przez inne osoby.
Paradoksu snoba nie należy mylić w powszechnie znanym paradoksem Veblena, który polega na tym, że w przypadku wzrostu cen produktów luksusowych następuje wzrost popytu na te dobra ( tzw. prestiżowy efekt cen). Mimo, że podobnie jak w przypadku efektu snobizmu wyższa cena powoduje zwiększenie popytu na dane dobro, w przypadku paradoksu snoba dotyczy on produktów luksusowych i prestiżowych to w przypadku paradoksu Veblena nie zawsze taka sytuacja występuje, Jednocześnie konsumenci działając w schemacie efektu snoba mają cel nabywania produktów których niżej sytuowana część społeczeństwa nie posiada, to w tym drugim przypadku nie zawsze tak się dzieje.
Efekt owczego pędu – przeciwieństwo paradoksu snoba
Przeciwieństwem paradoksu snoba jest paradoks owczego pędu. Zjawisko owczego pędu polega na nabywaniu przez konsumentów określonych rodzajów dóbr tylko dlatego, że nabywają je pozostali. Spowodowane jest to najczęściej pragnieniem naśladowania osób z którymi konsument chce się utożsamiać. W przeciwieństwie do efektu snobizmu, w tym przypadku krzywa popytu położona jest wyżej niż dla standardowego konsumenta. Tendencja krzywej popytu jest zdecydowanie słabsza. W tym przypadku motywem jest także często chęć upodobnienia się do grup które sprawiają wrażenie lepszych, o wyższym statucie społecznym.
